'അഞ്ച് വർഷത്തിൽ 13.5 കോടിയിലധികം ദാരിദ്ര്യത്തിൽ നിന്ന് കരകയറി'; പ്രധാനമന്ത്രി മോദിയുടെ അവകാശവാദം; ആരാണ് ദാരിദ്ര്യരേഖ നിശ്ചയിക്കുന്നത്?

ഡൽഹി: ബിജെപിയുടെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള എൻഡിഎ സർക്കാരിന് കീഴിൽ കഴിഞ്ഞ അഞ്ച് വർഷത്തിനിടെ 13.5 കോടിയിലധികം ഇന്ത്യക്കാർ ദാരിദ്ര്യത്തിൽ നിന്ന് രക്ഷപ്പെട്ടതായി തിങ്കളാഴ്ച മധ്യപ്രദേശിൽ തിരഞ്ഞെടുപ്പ് റാലിയിൽ പ്രധാനമന്ത്രി നരേന്ദ്ര മോദി പറഞ്ഞിരുന്നു. തിരഞ്ഞെടുപ്പ് കാലം ചൂടുപിടിക്കുമ്പോൾ ദാരിദ്ര്യ നിർമ്മാർജ്ജനവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട പ്രഖ്യാപനങ്ങൾ നടത്തുകയെന്നത് ബിജെപിയുടെ നേതാക്കളുടെ ഒരു പ്രധാന പ്രചാരണരീതിയാണ്.

യുപിഎ സർക്കാർ പത്ത് വർഷം അധികാരത്തിലിരുന്നപ്പോഴും ദാരിദ്ര്യ നിർമാർജനത്തെക്കുറിച്ച് സമാനമായ അവകാശവാദങ്ങൾ ഉന്നയിച്ചിരുന്നു. അധികാരത്തിലിരുന്ന കാലയളവിൽ 140 ദശലക്ഷത്തിലേറെ ആളുകളെ ദാരിദ്ര്യത്തിൽ നിന്ന് കരകയറ്റിയതായി 2014ൽ കോൺഗ്രസ് പ്രഖ്യാപനം നടത്തിയിരുന്നു.

എന്നാൽ, സ്വാതന്ത്ര്യാനന്തരം ദാരിദ്ര്യരേഖയ്ക്ക് താഴെയുള്ളവരെ ഔദ്യോഗികമായി തലയെണ്ണിയത് വളരെ കുറച്ച് തവണ മാത്രമാണ്. ദാരിദ്ര്യത്തിന്റെ നിർവചനം എന്താണ്? ദാരിദ്ര്യരേഖയുടെ പരിധി എത്ര രൂപയിലാണ് സജ്ജീകരിച്ചിരിക്കുന്നത് ? ദാരിദ്ര്യത്തിൽ കഴിയുന്ന ജനസംഖ്യയെ എങ്ങനെ കണക്കാക്കുന്നു? തുടങ്ങിയ മാനദണ്ഡങ്ങളെക്കുറിച്ച് സർക്കാർ കമ്മിറ്റികളും അക്കാദമിക് വിദഗ്ധരും പലതവണ ചർച്ചകൾ ചെയ്തിട്ടുണ്ട്.

അഞ്ച് ഔദ്യോഗിക സമിതികൾ ഇതുവരെ ഇന്ത്യയിൽ ദാരിദ്ര്യത്തിൽ കഴിയുന്നവരുടെ എണ്ണം കണക്കാക്കിയിട്ടുണ്ട്. 2021 മുതൽ, ബഹുമുഖ ദാരിദ്ര്യ സൂചിക തിരഞ്ഞെടുക്കാനുള്ള ദാരിദ്ര്യരേഖയുടെ അളവ് ഇന്ത്യ ഉപേക്ഷിച്ചു. മാറിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന നിർവചനങ്ങളും, അളവെടുപ്പ് രീതികളും അർത്ഥമാക്കുന്നത്, കാലക്രമേണ ദാരിദ്ര്യത്തിന്റെ വ്യാപനം ട്രാക്ക് ചെയ്യാനും സർക്കാർ കാലയളവിലുടനീളം താരതമ്യം ചെയ്യാനും ബുദ്ധിമുട്ടാണെന്നാണ്.

യുപിഎ, എൻഡിഎ സർക്കാരുകളുടെ കാലത്ത് ഇന്ത്യയിൽ ദാരിദ്ര്യം അളന്നത് എങ്ങനെയാണെന്ന് നോക്കാം.

ദാരിദ്ര്യം എങ്ങനെയാണ് അളക്കുന്നത്?
ഇന്ത്യൻ കൗൺസിൽ ഓഫ് മെഡിക്കൽ റിസർച്ചിന്റെ സമീകൃതാഹാരത്തിനുള്ള ശുപാർശ ഉപയോഗിച്ച് ഒരു സർക്കാർ വർക്കിംഗ് ഗ്രൂപ്പ് 1962ലാണ് ദാരിദ്ര്യ രേഖ നിശ്ചയിക്കാനുള്ള ആദ്യ ശ്രമം നടത്തിയത്. ഈ സമിതി ആരോഗ്യ സംരക്ഷണത്തിനോ വിദ്യാഭ്യാസത്തിനോ വേണ്ടിയുള്ള ചെലവ് അന്ന് ഒരു മാനദണ്ഡമായി പരിഗണിച്ചിരുന്നില്ല. കാരണം ആ സേവനങ്ങൾ സർക്കാർ നൽകുമെന്ന് കരുതി. ഔദ്യോഗികമല്ലെങ്കിലും സർക്കാർ വ്യാപകമായി ഉപയോഗിക്കുന്ന ആദ്യത്തെ ദാരിദ്ര്യ രേഖ, ഗ്രാമങ്ങളിലും നഗരങ്ങളിലും യഥാക്രമം ഒരാൾക്ക് പ്രതിമാസം 20 രൂപയും 25 രൂപയും ആയാണ് നിശ്ചയിച്ചത്.

1971ൽ സാമ്പത്തിക വിദഗ്ധരായ വി എൻ ദണ്ഡേക്കറും എൻ രഥും ചേർന്ന് നടത്തിയ ഒരു സ്വതന്ത്ര പഠനത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനത്തിൽ, പ്രതിദിനം 2,250 കലോറി ഊർജ്ജം നൽകുന്നതിന് ആവശ്യമായ ഏറ്റവും കുറഞ്ഞ ചെലവിൽ ദാരിദ്ര്യരേഖ നിശ്ചയിച്ചു. കുറഞ്ഞ കലോറി ഉപഭോഗം ഭാവിയിലെ ദാരിദ്ര്യ രേഖയുടെ കണക്കുകൂട്ടലുകളുടെ അടിസ്ഥാനമായി മാറി. ദണ്ഡേക്കറും രഥും ദാരിദ്ര്യരേഖ നിശ്ചയിച്ചത് ഗ്രാമങ്ങളിലും നഗരപ്രദേശങ്ങളിലും യഥാക്രമം ഒരാൾക്ക് പ്രതിദിനം 15 രൂപയും 22.5 രൂപയുമെന്നാണ്.

1979ൽ വൈ കെ അലഗ് ടാസ്‌ക് ഫോഴ്‌സ് ദാരിദ്ര്യ രേഖ സ്ഥാപിച്ചതിന് ശേഷമാണ്, ദാരിദ്ര്യത്തിൽ കഴിയുന്നവരുടെ എണ്ണം ഇന്ത്യ ഔദ്യോഗികമായി കണക്കാക്കാൻ തുടങ്ങിയത്. പ്രായം, ലിംഗഭേദം, തൊഴിൽ എന്നിവയെ ആശ്രയിച്ച് ശരാശരി കലോറി അലവൻസുകൾ ഉപയോഗിച്ച് ഗ്രാമപ്രദേശങ്ങളിൽ 2,400 കലോറിയും 2,100 കലോറിയും ആയി നിശ്ചയിച്ചു. നഗരപ്രദേശങ്ങളിലെ കലോറി. 1973-74 ലെ വിലയെ അടിസ്ഥാനമാക്കി, ദാരിദ്ര്യ രേഖ ഗ്രാമങ്ങളിലും നഗരങ്ങളിലും പ്രതിമാസം യഥാക്രമം 49.09 രൂപയും 56.64 രൂപയുമാണ്.

1993ൽ, ഡി ടി ലക്‌ഡാവാല എക്സ്പേർട്ട് ഗ്രൂപ്പിന്റെ റിപ്പോർട്ട് ദാരിദ്ര്യ രേഖ പുനർ നിർവചിച്ചില്ലെങ്കിലും, ദരിദ്ര കുടുംബങ്ങളുടെ ഉപഭോഗ രീതിയെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്ന ഒരു കൂട്ടം സാധനങ്ങളുടെ മൂല്യം കണക്കാക്കാൻ പ്രാദേശിക ഉപഭോക്തൃ വില സൂചികകൾ ഉപയോഗിച്ച് ഓരോ സംസ്ഥാനത്തിനും പ്രത്യേകം ദാരിദ്ര്യ രേഖ സൃഷ്ടിച്ചു.

2009ൽ ടെണ്ടുൽക്കർ എക്സ്പേർട്ട് ഗ്രൂപ്പ് മിനിമം കലോറി മാനദണ്ഡങ്ങളിൽ നിന്ന് മാറി, പോഷകാഹാര ഗുണങ്ങൾ ലക്ഷ്യമിടുന്നതിന് പകരം ആരോഗ്യ സംരക്ഷണത്തിനും വിദ്യാഭ്യാസത്തിനുമുള്ള സ്വകാര്യ ചെലവുകൾ കൂട്ടിച്ചേർക്കാനും കൂടുതൽ കൃത്യമായ ഡാറ്റാ ശേഖരണ രീതി ഉപയോഗിക്കാനും ശുപാർശ ചെയ്തു. ഗ്രാമങ്ങളിലും നഗരങ്ങളിലും ഒരാൾക്ക് യഥാക്രമം 26 രൂപയും 32 രൂപയും എന്ന നിരക്കിലാണ് ദാരിദ്ര്യ രേഖ നിശ്ചയിച്ചിരിക്കുന്നത്.

2014ൽ, രംഗരാജൻ കമ്മിറ്റി ടെണ്ടുൽക്കറുടെ ദാരിദ്ര്യരേഖ പരിഷ്കരിച്ചു. ഗ്രാമങ്ങൾക്കും നഗരങ്ങൾക്കും പ്രത്യേക ഉപഭോഗ ബാസ്ക്കറ്റുകൾ (consumption baskets) സൃഷ്ടിച്ചു. ശുപാർശ ചെയ്യുന്ന കലോറി, പ്രോട്ടീൻ, കൊഴുപ്പ് എന്നിവ ഉറപ്പാക്കുന്ന ഭക്ഷണ സാധനങ്ങളും, വസ്ത്രം, വിദ്യാഭ്യാസം, ആരോഗ്യം, പാർപ്പിടം, ഗതാഗതം തുടങ്ങിയ ഭക്ഷ്യേതര ഇനങ്ങളും ഇവയിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു. 2011-12 വിലയിൽ പ്രതിദിന പ്രതിശീർഷച്ചെലവ് യഥാക്രമം നഗരത്തിൽ 47 രൂപയായും, ഗ്രാമപ്രദേശങ്ങളിൽ 32 രൂപയായും ഉയർത്തി.

എന്നിരുന്നാലും, കലോറി ഉപഭോഗം പ്രാഥമിക രേഖയാക്കി കുറഞ്ഞ ജീവിത നിലവാരം തെറ്റായി അളക്കുന്നതിൽ ഈ ദാരിദ്ര്യ രേഖ നിരന്തരം വിമർശന വിധേയമായിട്ടുണ്ട്. ചെലവുകളുടെ കാര്യത്തിൽ ദാരിദ്ര്യ രേഖയ്ക്ക് മുകളിലുള്ള പല കുടുംബങ്ങൾക്കും ഇപ്പോഴും കുറഞ്ഞ കലോറി ആവശ്യകതകൾ നിറവേറ്റാൻ കഴിയുന്നില്ലെന്ന് പഠനങ്ങൾ കണ്ടെത്തി. അത്തരമൊരു ദാരിദ്ര്യരേഖ, പ്രാദേശിക വ്യത്യാസങ്ങൾ കണക്കിലെടുക്കുന്നതിൽ പരാജയപ്പെടുക മാത്രമല്ല, ദാരിദ്ര്യത്തിന്റെ 'ബഹുമാന' സ്വഭാവത്തേയും അതിന്റെ പ്രത്യാഘാതങ്ങളേയും പരിഗണിച്ചിരുന്നില്ല.

2010ൽ, യുണൈറ്റഡ് നേഷൻസ് ഡെവലപ്‌മെന്റ് പ്രോഗ്രാമും ഓക്‌സ്‌ഫോർഡ് പോവർട്ടി ആൻഡ് ഹ്യൂമൻ ഡെവലപ്‌മെന്റ് ഇനീഷ്യേറ്റീവും ചേർന്ന്, മൾട്ടി-ഡൈമൻഷണൽ പോവർട്ടി ഇൻഡക്‌സ് (എംപിഐ) രൂപീകരിച്ചു. ഇത് വരുമാനത്തിനും ചെലവിനും പുറമേ “ഒരാൾ ഒരേസമയം അഭിമുഖീകരിക്കുന്ന ആരോഗ്യം, വിദ്യാഭ്യാസം, ജീവിതനിലവാരം എന്നിവയിലെ രൂക്ഷമായ ദാരിദ്ര്യം” അളക്കുന്നു.

പോഷകാഹാരക്കുറവ്, സ്കൂൾ ഹാജർ, സ്കൂൾ വിദ്യാഭ്യാസം, വെള്ളം, ശുചിത്വം, വൈദ്യുതി, പാചക ഇന്ധനം എന്നിവയുടെ ലഭ്യത പോലുള്ള ഫലത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള സൂചകങ്ങൾ ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു. ആഗോള എംപിഐ അനുസരിച്ച്, ഈ സൂചകങ്ങളിൽ മൂന്നിലൊന്നോ അതിലധികമോ കുറവുണ്ടെങ്കിൽ ഒരു വ്യക്തിയെ ദരിദ്രനായി കണക്കാക്കുന്നു.

2021ൽ ചില പരിഷ്കാരങ്ങളോടെ ഇന്ത്യ എംപിഐ സ്വീകരിച്ചു. ഓരോ അഞ്ച് വർഷത്തിലും ശേഖരിക്കുന്ന ദേശീയ കുടുംബാരോഗ്യ സർവേ (NFHS) ഡാറ്റ ഉപയോഗിച്ച് നീതി ആയോഗാണ് ഇപ്പോൾ ദേശീയ എംപിഐ അളക്കുന്നത്.

ദേശീയ തലത്തിൽ ദാരിദ്ര്യം
വർഷങ്ങളായി ദാരിദ്ര്യം അളക്കുന്ന വ്യത്യസ്ത രീതികൾ കണക്കിലെടുക്കുമ്പോൾ, ലഭ്യമായ ഡാറ്റ പരിമിതവും പരസ്പരവിരുദ്ധവുമാണ്. ഉദാഹരണത്തിന്, നീതി ആയോഗ് എംപിഐ 2004-05ൽ 53.7% (625 ദശലക്ഷം) ഇന്ത്യക്കാർ ദരിദ്രരാണെന്ന് പറഞ്ഞപ്പോൾ, ആഗോള എംപിഐ അത് 55.1% (645 ദശലക്ഷം) ആയി കണക്കാക്കുന്നു. 2004-05ൽ ടെണ്ടുൽക്കർ എക്സ്പേർട്ട് ഗ്രൂപ്പ് ദരിദ്രരെ 37.2% (408 ദശലക്ഷം) ആയി കുറച്ചു.

ദേശീയ, ആഗോള എംപിഐകളുടെ കണക്കനുസരിച്ച്, 2004-05നും 2019-21നും ഇടയിൽ യഥാക്രമം 420 ദശലക്ഷവും 415 ദശലക്ഷവും ആളുകൾ ദാരിദ്ര്യത്തിൽ നിന്ന് രക്ഷപ്പെട്ടു. 2004-05 നും 2011-12 നും ഇടയിൽ 138 ദശലക്ഷം ആളുകൾ ദാരിദ്ര്യത്തിൽ നിന്ന് കരകയറിയതായി ടെണ്ടുൽക്കർ എക്സ്പേർട്ട് ഗ്രൂപ്പ് പറയുന്നു.

യുപിഎ, എൻഡിഎ സർക്കാരുകളുടെ കീഴിലുള്ള ദാരിദ്ര്യം
യുപിഎ 1, യുപിഎ 2 സർക്കാരുകളുടെ കാലത്ത് മൂന്ന് തവണ മാത്രമാണ് ദാരിദ്ര്യ വിവരശേഖരണം നടത്തിയത്. 2004-05ൽ, എംപിഐ ഉപയോഗിച്ച് ടെണ്ടുൽക്കർ പുതുക്കിയ കണക്കുകൾ പ്രകാരം, ജനസംഖ്യയുടെ പകുതിയിലധികം ദരിദ്രരായ രണ്ട് സംസ്ഥാനങ്ങൾ ഒഡീഷയും ബീഹാറും മാത്രമാണ്. 2009-10 ആയപ്പോഴേക്കും ടെണ്ടുൽക്കറുടെ കണക്കുകൾ പ്രകാരം ബിഹാറിലെ ദാരിദ്ര്യം 50 ശതമാനത്തിൽ കൂടുതലായിരുന്നു. എന്നാൽ 2011-12-ൽ, ടെണ്ടുൽക്കറുടെ രീതി ഉപയോഗിച്ച് ലഭ്യമായ ഡാറ്റ പ്രകാരം യുപിഎയുടെ രണ്ടാം ടേമിൽ, ഒരു സംസ്ഥാനത്തും 40 ശതമാനത്തിൽ കൂടുതൽ ദാരിദ്ര്യം ഉണ്ടായിരുന്നില്ല.

ഛത്തീസ്ഗഡ്, ഝാർഖണ്ഡ്, മധ്യപ്രദേശ് എന്നിവയാണ് ഈ വർഷങ്ങളിൽ ഏറ്റവും മോശം ദാരിദ്ര്യം നേരിടുന്ന മറ്റ് വലിയ സംസ്ഥാനങ്ങൾ. 2004-05 നും 2011-12 നും ഇടയിൽ ദാരിദ്ര്യ നിരക്ക് വർധിച്ച സംസ്ഥാനങ്ങൾ അരുണാചൽ പ്രദേശ്, മിസോറാം, നാഗാലാൻഡ് എന്നിവ മാത്രമാണ്. ഈ കാലയളവിൽ ഒമ്പത് സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ കുറഞ്ഞത് 20 ശതമാനമെങ്കിലും ദാരിദ്ര്യം കുറഞ്ഞു.

ഇന്ത്യ അതിന്റെ എംപിഐ പതിപ്പിലേക്ക് മാറിയതിന് ശേഷം, 2015-16, 2019-21 വർഷങ്ങളിലെ ദാരിദ്ര്യം സംബന്ധിച്ച വിവരങ്ങൾ അനുബന്ധ വർഷങ്ങളിലെ NFHS ഡാറ്റയെ അടിസ്ഥാനമാക്കി പ്രസിദ്ധീകരിച്ചു. 2015-16ൽ, ജനസംഖ്യയുടെ 50 ശതമാനത്തിലധികം ദാരിദ്ര്യത്തിൽ കഴിയുന്ന ഏക സംസ്ഥാനം ബീഹാറായിരുന്നു. ആറ് സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ, ജനസംഖ്യയുടെ മൂന്നിലൊന്നിൽ കൂടുതൽ ദരിദ്രരായിരുന്നു. എട്ട് സംസ്ഥാനങ്ങളിലും കേന്ദ്ര ഭരണ പ്രദേശങ്ങളിലും ദരിദ്രരുടെ അനുപാതം അഞ്ച് ശതമാനത്തിൽ താഴെയാണ്.

2019-21 ഡാറ്റാബേസ് പ്രകാരം ബിഹാറിലാണ് ഏറ്റവും കൂടുതൽ ദരിദ്രരുള്ളത്. ഇവിടെ 34 ശതമാനത്തിൽ താഴെയാണ് ദരിദ്രരുടെ എണ്ണം. മൂന്നിലൊന്ന് ദരിദ്രരുള്ള ഏക സംസ്ഥാനം കൂടിയാണിത്. നിലവിൽ 23 സംസ്ഥാനങ്ങളിലും കേന്ദ്രഭരണ പ്രദേശങ്ങളിലും ജനസംഖ്യയുടെ 10 ശതമാനത്തിൽ താഴെയാണ് ദാരിദ്ര്യത്തിൽ കഴിയുന്നത്.

2015-16നും 2019-21നും ഇടയിൽ, ബിഹാറിലും ദാരിദ്ര്യത്തിൽ വലിയ ഇടിവ് കണ്ടു. 18 ശതമാനമാണ് ഇവിടെ കുറവുണ്ടായത്. ഇന്ത്യയിലെ ദരിദ്ര സംസ്ഥാനങ്ങളായ മധ്യപ്രദേശ്, ഉത്തർപ്രദേശ്, ഒഡിഷ എന്നിവയും ഏകദേശം 15% ഇടിവ് രേഖപ്പെടുത്തി. ഈ വർഷങ്ങളിൽ ഒരു സംസ്ഥാനത്തും ദാരിദ്ര്യം വർധിച്ചിട്ടില്ല.

എന്നിരുന്നാലും, വ്യത്യസ്ത കണക്കുകൂട്ടൽ രീതികൾ പ്രകാരം നീതി ആയോഗ് എംപിഐയും ആഗോള എംപിഐയും തമ്മിലുള്ള ദാരിദ്ര്യ നിരക്കിൽ ഇപ്പോഴും വ്യത്യാസങ്ങളുണ്ട്. മിക്ക സംസ്ഥാനങ്ങളിലും, ആഗോള കണക്ക് ദേശീയ കണക്കിനേക്കാൾ രണ്ട് ശതമാനത്തിൽ താഴെയാണ് ഉയർന്നത്. ഒഡിഷയിൽ വ്യത്യാസം അഞ്ച് ശതമാനവും, പശ്ചിമ ബംഗാളിലും മധ്യപ്രദേശിലും മൂന്ന് ശതമാനത്തിൽ കൂടുതലുമാണ്.